Uniwersalność czy specyficzność epistemologii potocznych? Konsekwencje metodologiczne dla kognitywistyki i filozofii analitycznej
Kierownik: Krzysztof Sękowski
Projekt finansowany ze środków MNiSW, nr grantu: DI2017 001347
Epistemologie potoczne, a więc potoczne teorie wiedzy są przedmiotem badań dwóch prężnie rozwijających się programów badawczych. W tzw. programie teorii epistemicznych (TE), rozwijanym głównie w ramach psychologii rozwojowej, bada się rozwój potocznych teorii dotyczących wiedzy i wpływ przede wszystkim społecznych czynników na ich kształt. Program badawczy intuicji epistemicznych (IE) jest realizowany przede wszystkim w obszarze filozofii eksperymentalnej. W jego ramach badane są są tzw. intuicje epistemiczne, tj. potoczne intuicje dotyczące tego, w jakich warunkach można przypisać komuś odpowiedni stan epistemiczny (w szczególności wiedzę).
Problem natury epistemologii potocznych jest istotny po pierwsze ze względu na postulowaną przez niektórych badaczy (Spicer 2010, Hardy-Valee, Dubreuil 2010) potrzebę stworzenia modelu epistemologii potocznych uwzględniającego zarówno założenia, jak i wyniki badań prowadzonych w ramach programów badawczych IE oraz TE. W szczególności ważne jest ustalenie, czy przeprowadzenie tego typu unifikacji jest możliwe, przy uwzględnieniu wyników badań wskazujących na np. różnice międzykulturowe w intuicjach epistemicznych.
Projekt ma charakter teoretyczny, w jego ramach nie są przewidziane autorskie badania. Przeprowadzona jednak zostanie metaanaliza dotychczasowych badań dotyczących epistemologii potocznych w kontekście problemu ich uniwersalności lub specyficzności. Powyższe ustalenia pozwolą na wskazanie pewnych konsekwencji metodologicznych dla kognitywistyki. Dotyczyć one będą zwłaszcza badań psychologii rozwojowej, filozofii eksperymentalnej oraz antropologii kulturowej, w szczególności kwestii związanych z trafnością zewnętrzną i kryterialną, a także relacji między antropologią kulturową i kognitywistyką.
Drugim kontekstem, w którym ustalenie natury epistemologii potocznej jest istotne, jest kontekst metafilozoficzny. Niektórzy filozofowie eksperymentalni na podstawie wyników badań wskazujących zróżnicowanie w badanych przez nich intuicjach filozoficznych formułują zarzuty metodologiczne względem filozofii analitycznej. Twierdzą oni, że w niektórych argumentacjach filozofowie odwołują się do określonych intuicji. Wyniki badań, które wskazują na zróżnicowanie tych intuicji ze względu na nieistotne filozoficznie czynniki (jak np. wiek, płeć czy przynależność kulturowa), zdaniem niektórych filozofów podważają tego typu argumenty. W tym kontekście ważne jest ustalenie po pierwsze tego, czy rzeczywiście zachodzą tego typu różnice. Po drugie, jeśli wspomniane różnice zachodzą, to z czego mogą wynikać. Po trzecie natomiast, czy tego typu badania wskazujące na owe różnice rzeczywiście mogą być argumentami uderzającymi w metodologię filozoficzną. Nieoczywiste wydaje się bowiem to, czy filozofowie eksperymentalni przypisują intuicjom taką rolę, jaką rzeczywiście pełnią one w metodologii filozoficznej oraz czy badane przez nich intuicje odpowiadają tym, do których odwołują się filozofowie.
W ramach projektu zrekonstruowane zostaną najważniejsze linie argumentacyjne w powyżej zarysowanym sporze. Poddane zostaną one krytycznej analizie uwzględniającej wcześniejsze ustalenia dotyczące pojęcia intuicji w filozofii eksperymentalnej oraz uniwersalnej lub specyficznej natury epistemologii potocznych (w tym intuicji epistemicznych). Przeanalizowane zostanie również samo pojęcie intuicji oraz jej rola w metodologii filozoficznej.