Seminarium poświęcone jest najnowszym badaniom teoretycznym i empirycznym nad psychologicznymi wyjaśnieniami źródeł intuicji filozoficznych.
Prowadzący: Bartosz Maćkiewicz, Katarzyna Kuś
Filozofowie często posługują się metodą eksperymentów myślowych. Metoda ta polega na konstruowaniu hipotetycznych sytuacji, a następnie poddawaniu ich intuicyjnej ocenie, zazwyczaj dokonywanej przez autora danego eksperymentu. Wywoływane przez eksperymenty myślowe filozoficzne intuicje służą jako argumenty za pewnym filozoficznym stanowiskiem lub przeciw niemu.
Seminarium poświęcone będzie odpowiedziom na pytania związane z tak scharakteryzowaną metodą eksperymentów myślowych: 1) czy przedstawiona charakterystyka odpowiada rzeczywistej praktyce filozoficznej, 2) czy filozofowie są w wyróżnionej pozycji epistemicznej pozwalającej na ich rzetelną ocenę, 3) jak powstają intuicje filozoficzne stanowiące podstawę tej oceny.
Odpowiedzi na te trzy pytania będziemy szukać, poruszając się w paradygmacie filozofii eksperymentalnej. Seminarium ma charakter badawczy. Jednym z warunków zaliczenia jest przygotowywanie i przeprowadzenie w zespole badania z zakresu filozofii eksperymentalnej.
Zajęcia podzielone będą na bloki tematyczne. Podczas zajęć główną metodą pracy będzie wspólne omówienie i analiza najnowszych tekstów z zakresu filozofii eksperymentalnej i metafilozofii.
Szczegółowa lista zagadnień (semestr I):
BLOK 1. Projekt źródłowy u źródeł filozofii eksperymentalnej
Celem pierwszego bloku tematycznego jest zapoznanie studentów z podstawowymi założeniami filozofii eksperymentalnej oraz pokazanie genealogii ,,projektu źródłowego” w obrębie tej dyscypliny.
Zajęcia rozpoczniemy od lektury manifestu filozofii eksperymentalnej autorstwa Joshua Knobe’a oraz Shauna Nicholsa, w którym wyłożone zostały potencjalne kierunki oraz grupy zagadnień, którymi filozofia eksperymentalna może się zajmować. Już w tym właściwie klasycznym tekście znajduje się zapowiedź ,,projektu źródłowego” rozumianego jako systematyczne poszukiwanie mechanizmów psychicznych odpowiedzialnych za powstawanie intuicji wykorzystywanych w filozoficznej argumentacji. Na zajęciach wspólnie z seminarzystami przeanalizujemy, jakie potencjalne implikacje metafilozoficzne mogłoby mieć odnalezienie takich źródeł.
BLOK 2. Metoda przypadków i intuicje filozoficzne – mit czy rzeczywista praktyka?
Filozofowie eksperymentalni (a przynajmniej przedstawiciele niektórych jej gałęzi) opierają się na założeniu, że filozofowie w debatach posługują się metodą przypadków polegającą na konstruowaniu eksperymentów myślowych i ich intuicyjnej ocenie. Zanim jednak rozstrzygnie się, czy obserwacja ta jest trafna, należy odpowiedzieć sobie na dwa pytania. Po pierwsze, na czym polega wykorzystywana w filozofii metoda przypadków, po drugie, czym są intuicje, na podstawie których skonstruowane przypadki oceniamy. Celem zajęć w tym bloku jest zaznajomienie uczestników z podstawowymi stanowiskami dotyczącymi tych dwóch kwestii.
W tym bloku tematycznym przeczytamy dwa teksty. Pierwszy z nich, autorstwa Jamesa Andowa, stanowi podsumowanie intensywnej debaty dotyczącej intuicji prowadzonej na kanwie rozwijającej się filozofii eksperymentalnej. Drugi tekst, będący rozdziałem z książki Eduarda Machery’ego, stanowi analizę wykorzystania metody przypadków w filozofii oraz polemikę z często przywoływanym obrazem, zgodnie z którym metoda ta bazuje na intuicyjnej ocenie eksperymentów myślowych.
BLOK 3. Czy na intuicjach możemy polegać? Jak na intuicje filozoficzne wpływają filozoficznie nieistotne czynniki
We współczesnej filozofii eksperymentalnej wiele mówi się o wrażliwości intuicji dotyczących filozoficznych eksperymentów myślowych na czynniki takie jak kolejność prezentacji sytuacji, efekt ramy czy nieistotne z punktu widzenia konstrukcji eksperymentów różnice w sformułowaniach pytań. Tę potwierdzoną eksperymentalnie wrażliwość intuicji filozoficznych na zakłócenia wskazuje się jako świadectwo przemawiające przeciwko wykorzystaniu metody przypadków w filozofii. Jej obrońcy uważają, że wrażliwość ta może być spowodowana niedostatecznym treningiem w rozważaniu eksperymentów myślowych i brakiem odpowiednio pogłębionej refleksji. W ramach zajęć przeczytamy rozdział z książki Eduarda Machery’ego stanowiący wyczerpującą dyskusję tematu wrażliwości filozoficznych intuicji na zakłócenia oraz tekst Erica Schwitzgebela i Fiery’ego Cushmana, pokazujący, że efekty te utrzymują się nawet w wypadku formalnie wykształconych filozofów.
BLOK 4. Źródła intuicji moralnych
Eksperymenty myślowe stanowią jedno z najczęściej wykorzystywanych narzędzi w filozofii moralnej, szczególnie tej uprawianej w nurcie analitycznym. Staranna analiza intuicji moralnych dotyczących pewnych etycznie kontrowersyjnych przypadków pozwolić nam może dotrzeć do uniwersalnych zasad etycznych. Niekiedy jednak nasze intuicje nie są tak jednoznaczne i wyraźne, jakbyśmy sobie tego życzyli. Kiedy dokonujemy wyborów moralnych lub rozważamy różne możliwe decyzje moralne w wyobrażonych sytuacjach, często towarzyszy temu poczucie wewnętrznego konfliktu. Czasami różnica między hipotetyczną sytuacją, która wytwarza jednoznaczne intuicje a taką, która rodzi uczucie konfliktu przebiega w nieoczekiwanym miejscu.
W tym bloku tematycznym przyjrzymy się debacie wokół teorii dwóch systemów, mającej wyjaśnić mechanizm powstawania konfliktujących ze sobą intuicji moralnych oraz prześledzimy ewolucję tego stanowiska. Zastanowimy się również nad tym, czy takie psychologiczne wyjaśnienie przyczyny istnienia niezgodnych ze sobą intuicji może doprowadzić nas do filozoficznie satysfakcjonującego rozstrzygnięcia między nimi.
BLOK 5. Źródła intuicji epistemologicznych
Kolejny blok tematyczny poświęcony będzie psychologicznym mechanizmom odpowiedzialnym za nasze intuicje dotyczące poznania. W pierwszej kolejności przyjrzymy odkryciom empirycznym rzucającym nowe światło na argumenty pojawiające się w dyskusji dotyczącej przedmiotu percepcji (argument z iluzji, argument z halucynacji). W tym celu przeczytamy dwa teksty Eugena Fischera i Paula Engelhardta, w których autorzy pokazują, jak nieuzasadnione wnioskowania przeprowadzane na podstawie stereotypów towarzyszących czasownikom percepcji prowadzą nas w tych argumentach do fenomenalistycznych konkluzji. Następnie przeczytamy tekst Shauna Nicholsa i Angela Pinillosa dotyczy tego, w jaki sposób statystyczna teoria uczenia się może wyjaśnić intuicyjną siłę przekonywania epistemologicznego infallibilizmu i argumentów sceptyckich.
BLOK 6. Dualizm i determinizm
W ostatniej części zajęć przyjrzymy się argumentowi z tzw. luki eksplanacyjnej (explanatory gap) pojawiającej się w filozoficznej debacie dotyczącej problemu umysł-ciało. Brian Fiala, Adam Arico i Shaun Nichols wysunęli empirycznie testowalną hipotezę, zgodnie z którą dualistyczne intuicje możemy wyjaśnić jako efekt działania dwóch niezależnych mechanizmów poznawczych odpowiedzialnych za przypisywanie przedmiotom świadomości. W ramach seminarium omówimy wyniki przeprowadzonych przez autorów badań oraz zaproponowane przez nich wyjaśnienie intuicji dualistycznych oraz zastanowimy się, w jakimś stopniu wyjaśnienie to może pomóc w rozwiązaniu filozoficznego problemu umysł-ciało.